istraživanja Neiskorišćeno podzemno bogatstvo Milan Pujić, dipl. inž. geologije

podnaslovi } Neiskorišćeno podzemno bogatstvo Vodoprivredni sistem „Rovni” Prema bilansu ove izdani

Prema bilansu ove izdani

, dinamičke rezerve iznose oko 100 mil m3/god, odnosno ukupan proticaj u zoni pražnjenja iznosi oko 3.100 l/s, od čega na Gradačkim vrelima oko 2.500 l/s, na vrelu Paklje oko 400 l/s i u izvorišnoj zoni u dolini Sušice oko 200 l/s. Statičke rezerve iznose oko 360 mil m3 vode. Pravilnim vodozahvatima u prirodnim uslovima moglo bi se koristiti oko 2.500 l/s, a u uslovima dirigovanog prihranjivanja iz površinskih mikroakumulacija moglo bi se koristiti oko 3.500 l/s vode visokog kvaliteta sa minimalnim troškovima prečišćavanja.

Pod uslovom da se obezbedi kvalitetna stručna i trajna zaštita od zagađivanja, voda bi direktno iz vodozahvata mogla ići do potrošača, odnosno mogla bi se piti.

Kod nas je zaštita voda u karstu još uvek nedovoljno stručno razvijena. U tipičnim karsnim terenima vrednosti efektivne infiltracije atmosferskih taloga i površinskih voda su vrlo visoke. Cirkulacija izdanskih voda odvija se u razvijenom sistemu kaverni, čime se stvaraju uslovi za brzo prenošenje zagađenja dok uslovi velike brzine izdanskih tokova, posebno pri višem nivou karsne izdani, ne omogućuju potpunu razgradnju ili absorpciju zagađenja. Dakle, problematika zaštite karsnih izdanskih voda je složena, a posledice toga su sve češća odstupanja od klasičnih i zakonom utvrđenih metoda određivanja zaštitnih zona pojedinih izvorišta.

Pre više od 10 godina bavio sam se istraživanjem stanja zagađenosti karsne izdani „Gradac-Paklje” na terenu koji obuhvata slivove reka Gradac i Sušica ukupne površine oko 200 km2. Skromna finansijska sredstva nisu omogućila detaljno istraživanje već se sve završilo na rekognosciranju terena, korišćenju literature i podataka koje sam mogao dobiti u Valjevu - od opštinskih organa i raznih preduzeća koja imaju neke veze sa ovom problematikom. S obzirom na slabu naseljenost ovog područja, nema industrijskih aktivnosti, a glavna poljoprivredna aktivnost je stočarstvo. U to vreme registrovao sam desetak stočnih farmi od kojih je većina imala preko 150 grla stoke. Takođe sam registrovao da se kod nekoliko njih osoka preliva i infiltrira u pozorno tlo čime se direktno zagađuje karsna izdan. Registrovao sam nekoliko manjih deponija smeća i veliku deponiju na Divčibarama, u zoni izviranja Bukovske reke. Takođe sam uočio nezainteresovanost stanovništva prema problemu zagađivanja, a to mi i danas izgleda najveći problem. Bakteriološkim analizama na uzorcima uzetim iz gradačkih vrela i vrela Paklje registrovana je pojava patogenih klica. Ne znam kakvi bi bili rezultati detaljnih istraživanja, ali ovo je dovoljno za saznanje da je neophodno stalno kvantitativno i kvalitativno praćenje stanja zagađenosti, kako na području koji obuhvata karsna izdan, tako i na području sliva te izdani.

Novim zakonom o snabdevanju i zaštiti izvorišta, u delu o zaštiti podzemnih voda, naročito karsnih izdani, treba predvideti zaštitu celog sliva sa koga se izdan prihranjuje i takva područja tretirati kao područja od posebnog društvenog interesa. Zakon bi predvideo opšte mere zaštite koje treba podeliti na mere zabrane i mere ograničenja. Konkretne mere zaštite zavise od samog izvorišta, jer svako izvorište ima različite karakteristike. Na kraju zakon mora propisati i uslove koje treba da ispunjavaju organizacije, kojima će biti povereno staranje o izvorištima. Staranje podrazumeva detaljna istraživanja izvorišta, način korišćenja i donošenje i sprovođenje konkretnih mera zaštite.